ایدز(HIV)
ایدز عبارت است از بوجود آمدن ضعف عمده در دستگاه ایمنی بدن (نقص ایمنی). این امر باعث کاهش توانایی بدن در مقابله با عفونتها و توانایی سرکوب سلولهای غیرطبیعی مثل سلولهای سرطانی میشود. ویروس ایدز سلولهای ایمنی موجود درخون (لنفوسیتها) و سلولهای ایمنی موجود در بافتها مانند مغز استخوان، طحال، کبد و گرههای لنفاوی) را درگیر میسازد. این سلولها در تولید پادتن برای مقابله با بیماریها و سرطانها نقش دارند. در مجموع باید گفت که ایدز یک نوع نقص ایمنی ثانویه است که در سیر عفونت با ویروس ایدز ایجاد میشود.
روبان قرمز چگونه به نشان ایدز تبدیل شد؟
آرمانی که استفاده ازروبان قرمز را باب کرد آرمان آگاهی یافتن و آگاهی دادن به عموم درباره بیماری ایدز بود.
در سال1991 گروهی از هنرمندان ، که بسیاری از دوستان آنها بر اثر ابتلاء به ایدز جان خود را از دست داده بودند، با تأسیس گروه ایدز تجسمی (THE VISUAL AIDS ARTISTS CAUCUS) در شهر نیویورک تصمیم گرفتند با به خدمت گرفتن هنر، به نبرد با این بیماری مرگبار بپردازند. اولین بار آنان بودند که روبان قرمز را به عنوان نشان گروه خود انتخاب کردند.
پاتریک او کانل ، بنیانگذار گروه ایدز تجسمی ، هنوز هم روی تک تک لباس های خود یک روبان قرمز دارد؛ و البته خود او هم به ایدز مبتلاست.
او می گوید: من از ایدز نمی میرم، من با ایدز زندگی می کنم. رفقای زیادی داشتم که وقتی بیمار شدند، خیلی جوان بودند. آنها همه در جوانی از دنیا رفتند و من زندگی خود را برای آنها صرف می کنم.
با پاتریک در حالی که روی کاناپه ای در منزلش، واقع در منطقه شمالی شهر نیویورک نشسته است، گفتگو می کنم . چهره او از بیماری تکیده شده ، اما هنوز در وجودش سرزندگی مشهود است.
در کنار او الن فریم، از اعضای گروه 15نفره ایدز تجسمی، نشسته است. او که یک عکاس است در سال 1991مانند دیگر اعضای این گروه یک هدف را دنبال می کرد و آن هم یافتن وسیله ای بود که بتواند مردم را وادار به اندیشیدن درباره ایدز کند.
الن می گوید : چاره دیگری نداشتیم. ما باید از هنرمان استفاده می کردیم. درست مثل این بود که ایدز یک شبه کل جامعه هنری نیویورک را می بلعد. ناگهان چشم باز کردیم و دیدیم خیلی از همکاران و دوستان ما دارند با مرگ دست و پنجه نرم می کنند.
او ادامه می دهد: ابتکار استفاده از روبان موقعی به فکر ما رسید که دیدیم چطور پس از پایان جنگ خلیج فارس آمریکایی ها حتی در شهرهای کوچک آمریکا، برای حمایت از سربازان، از روبان های زرد استفاده کردند. اما سؤال بعدی این بود که چه رنگی برای روبان ایدز مناسب است و بعد با آن چه باید کرد؟
آن زمان بود که بحث میان گروه در گرفت و سرانجام آنها در مورد رنگ قرمز به توافق رسیدند.
الن در این باره می گوید: ما با رنگ های دیگر شروع کردیم. بعد یکی یکی آنها را کنار گذاشتیم و بالاخره رنگ قرمز را انتخاب کردیم چون رنگی است که جلب توجه می کند و همچنین حسی پر شور را القا می کند.
به او یادآوری می کنم که قرمز همچنین رنگ خون است و پاتریک با تأیید حرف من اضافه می کند: و همین طور رنگ عشق .
گروه هنرمندان ایدز تجسمی، ابتدا برسرشکل پایپون به عنوان نماد ایدز اختلاف داشت، اما پس از مدتی طرحی را پذیرفت که حالا در سراسر جهان به عنوان سمبل ایدز شناخته می شود.
آن سال، پاتریک در برادوی، مرکز تئاترآمریکا در نیویورک، آشنایانی داشت و مراسم اهدای جوایز تونی (TONY AWARDS) نیز قرار بود به زودی برگزارشود. گروه، سه هزار روبان قرمزی را که آماده کرده بود به محل برگزاری مراسم تحویل داد. اما اتفاقی که افتاد هرگز برای آنها تصور نبود . هنگام پخش سراسری این مراسم از تلویزیون آمریکا ، جرمی آیرنزJEREMY IRONS هنرپیشه سرشناس بریتانیایی، درحالی که یکی از این روبان ها را برسینه داشت در برابر دوربین ها ظاهر شد.
الن می گوید: ماحیرت کردیم. البته می دانستیم پروژه خوبی داریم اما فکرش را هم نمی کردیم روزی بتوانیم مردم را راضی کنیم روبان ها را به سینه بزنند. در مراسم جوایز تونی همه آن را به سینه داشتند. سر از پا نمی شناختیم . خوابش را هم نمی دیدیم ابتکار ما درچنین ابعاد وسیعی مورد استقبال قرار گرفته باشد.
به این ترتیب بود که روبان قرمز به سرعت به نماد زیبای یک بیماری زشت مبدل شد.
اما گروه ایدز تجسمی نه از روبان قرمز و نه از هیچ روبان دیگری کسب درآمد نکرده است. پاتریک می گوید : نکته مهم در باره این پدیده این است که خود به خود رواج پیدا کرد. ما آن را برای کسب درآمد درست نکردیم و حتی آگاهانه تصمیم گرفتیم به این ایده جنبه تجاری ندهیم.
پاتریک لحظه ای تأمل می کند وادامه می دهد: خیلی عجیب است که حالا سیاستمداران پلیدی را می بینیم که انواع روبان های سرخ و سفید و آبی را به سینه می زنند و جلوی دوربین ها می آیند. هیچ نمی دانم اینها چطور باب شده است.
پانزده هنرمندی که روبان قرمز ایدز را آفریدند پس از آن کار مشترکی انجام نداده اند .
الن می گوید: ما در مقطعی کوتاه از زمان به هم پیوستیم و پروژه روبان، آخرین کار مشترک ما بود. این که فرصتی به دست آمد تا در یک اثر هنری مهم در دوران پست مدرن سهمی داشته باشیم ، عالی بود.
پاتریک هم می گوید: خیلی سخت است که آدم در مورد چیزی که از اندوه سرچشمه گرفته افتخار کسب کند. کاش می شد همه این افتخار را پس می دادم، ولی این چند سال شیوع ایدز را نمی دیدم . سال هایی که آن همه آدم، آدم های با استعداد ، در بهترین سال های جوانی از دست رفتند. حالا فقط یک نفر از دوستان دوران بیست سالگی من باقی مانده است.
علت بیماری
عامل بیماری ایدز یک نوع ویروس از گروه رترو ویروسها است که باعث کاهش توانایی سیستم ایمنی بدن میزبان میشود. علایمی که ما در بیماری ایدز میشناسیم مربوط به بیماریهایی است که در اثر نقص دستگاه ایمنی بدن تولید میشوند. در اکثر بیماریهای ویروسی وضع به این منوال است که سلولهای مملو از ویروس ویروسها را آزاد کرده و این ویروسها خود را با پادتنهای آماده مواجه میبینند. در چنین وضعی بیماری شخص برطرف میشود. اما در مورد ویروس ایدز وضع به گونهای دیگر است.
در اینجا اولین ویروسی که وارد اولین سلول میزبان میشوند از حمله پادتنها در امان میمانند. ویروسهای جدیدی که از سلول خارج میشوند بعضا توسط پادتنها خنثی میشوند اما ژنهای اولیه در درون سلول میزبان به تولید ویروس ادامه میدهند. ممکن است که ویروس در بدو ورود به سلول میزبان به صورت غیر فعال درآید و بعد از گذشت چندین سال به مساعد شدن اوضاع فعالیت بیماریزایی خود را آغاز کند. این ویروس دستگاه ایمنی بدن را تضعیف میکند و در این یک سرماخوردگی ساده هم میتواند برای شخص مشکل ساز باشد.
سیر بیماری و علایم آن
ابتلا به بیماری ایدز در اغلب موارد با عوارض سادهای مانند اسهال ، خارش پوست و افزایش خفیف حرارت بدن شروع میشود. این عوارض پس از چند هفته خودبخود برطرف میشود و شخص خیال میکند که به سرماخوردگی دچار بوده است. از آنجا که ساخته شدن پادتنهای موثر حدود 14 روز طول میکشد دراین زمان جدال بین ویروسها و پادتنها در جریان است. پس از سپری شدن این مرحله دورانی فرا میرسد که حال شخص بیمار خوب میشود اما در خون او پادتن ضد ایدز را میتوان تشخیص داد و از خون وی ویروس ایدز را بدست آورد.
لنفوسیت T4 که مبتلا شده است شروع به تقسیم میکند همین امر باعث تورم غدد لنفاوی میشود. تورم غدد لنفاوی گاه ماهها یا سالها بعد از ابتلای اولیه پدیدار میشود و میتواند مدتها به همان حال باقی بماند. در بسیاری از موارد هم ناراحتیهای جدی دیگری به آن اضافه میشود. بیماران اکثرا به شدت لاغر میشوند چون دیواره روده آنها مواد غذایی را بطور کامل جذب نمیکند. در اروپا که تغذیه مردم رضایت بخش است کم شدن وزن چندان مخاطره آمیز نیست. اما در بعضی کشورهای جهان سوم که مردم با سوء تغذیه دست به گریبانند کاهش وزن فرد را نحیف میکند.
عرق کردن در شب و احساس خستگی ، التهاب بیضهها از سایر علایم این بیماری است. مرحله بعدی که در آن تصویر نهایی بیماری ایدز به نمایش گذاشته میشود حاصل از درهم شکسته شدن کامل سیستم دفاعی بدن است. تعداد سلولهای لنفوسیت T4 به شدت کاهش یافته است و در این حالت انواع بیماریهای باکتریایی ، ویروسی و انگلی قادر هستند که فرد مبتلا را از پای بیاندازند.
عوامل تشدید کننده بیماری
* تماس جنسی با افراد آلوده. همجنسبازها در معرض بیشترین خطر هستند.
* بیبند و باری جنسی
* استفاده از سرنگهای آلوده برای تزریق مواد مخدر
* تزریق خون یا فرآوردههای خونی آلوده
* مواجهه کارکنان بیمارستانها و تکنسینهای آزمایشگاهی با خون ، مدفوع ، یا ادرار افراد آلوده به ویروس ایدز.
پیشگیری
* از تماس جنسی با افراد آلوده یا افرادی که موادمخدرتزریقی مصرف میکنندخودداری شود.
* از کاندوم استفاده شود.
* از بیبندوباری جنسی خودداری شود.
* خون یا فرآوردههای خونی باید از لحاظ آلودگی بررسی شده باشد.
تشخیص بیماری
تشخیص این بیماری از طریق آزمایش خون امکانپذیر است. خوشبختانه در کشور ما این آزمایش به صورت رایگان انجام میشود تا افراد مختلف از سلامتی خود اطمینان حاصل کنند.
درمان
در حال حاضر داروها در معالجه عفونت ایدز مؤثر نیستند. برای مقابله با عفونتها یا پیشگیری از آنها ممکن است آنتیبیوتیک تجویز شود. داروهای ضد ویروسی مانند دیدانوزین ، استاوودین ، زالسی تابین ، زیدوودین و نیز داروهای مهارکننده پروتئاز در درمان عفونت با ویروس ایدز مورد استفاده قرار میگیرند و ممکن است پیشرفت بیماری را به تأخیر اندازند. تجویز آنها باید توسط پزشکان با تجربه انجام پذیرد. با این داروها (مثل زیدووین) میتوان انتقال عفونت به نوزادان مادران حامله را کاهش داد. تحقیقات زیادی در رابطه با داروهای جدیدتر و واکسن آن از طریق مهندسی ژنتیک در دست انجام هستند.
درچه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
* اگر شما یا یکی از اعضای خانوادهتان علایم عفونت ایدز را دارید.
* اگر پس از تشخیص، علایم یک عفونت دیگر ظاهر شوند (تب، سرفه، یا اسهال).
* اگر دچار علایم جدید و غیر قابل توجیه شدهاید. داروهای مورد استفاده در درمان، عوارض جانبی بسیاری دارند.
ویروس اچ آی وی (HIV) بعد از ورود به بدن، در غدد لنفاوی پخش شده و در داخل سلولهای دفاعی بدن (لنفوسیتها) شروع به تکثیر میکند. در بیشتر بیماران حدود یک ماه بعد از آلودگی علائمی مثل سرماخوردگی ایجاد میشود.
این علائم شامل تب، گلودرد، درد عضلات و مفاصل، تهوع و استفراغ و علائم عمومی اینچنینی هستند. این علائم در افرادی که ویروس را به واسطه تماس جنسی کسب کردهاند، به نسبت دیگران شایعتر است.
واضح است که این علائم خاص نیستند، بنابراین پزشک و بیمار را مشکوک به آلودگی با ویروس اچآیوی نمیکنند. تنها در مواردی که فرد از یک ماه قبل، سابقهای از تماس مشکوک داشته است و به فکر بیماری بوده، میتواند به تشخیص کمک کند.
در این مرحله تعداد ویروس در گردش خون بسیار زیاد و توانایی انتقال بیماری بالاست.
بعد از چند ماه سیستم دفاعی بدن شروع به کنترل بیماری میکند و اگرچه هرگز قادر به مهار کامل ویروس نمیشود، ولی میتواند تکثیر ویروس را تا مدتها به صورت مخفی نگه دارد. با وجود این، متاسفانه ویروس بیوقفه به انتشار خود و کشتن سلولهای دفاعی بدن ادامه میدهد.
اگر فرد شناسایی و درمان نشود، این روند حدود 10 سال ادامه مییابد و در این مدت معمولا بیماری مهلکی بیمار را تهدید نمیکند.
بعد از این زمان با مرگ بیشتر سلولهای دفاعی، تعداد این سلولها به حدی پایین میآید که بیماریهای خطرناک و کشنده خاصی که به نام "بیماریهای مرتبط با ایدز" شناخته میشوند، ظرف چند ماه باعث مرگ بیمار میشوند.
کسانی که در مرحله اول (مرحله بدون علامت) شناسایی میشوند، شانس این را دارند که با مصرف داروهای ضدویروس، روند تکثیر ویروس و مرگ سلولهای دفاعی در بدن شان کند شده و حدود 10 سال دیگر به عمرشان اضافه شود و تا شروع بیماریهای مهلک مرتبط با ایدز حدود 20 سال دوام آورند. بعد از شروع این بیماریها نیز درمان بسیار موثر است و تا سالها میتوان از مرگ بیمار جلوگیری کرد.
باید دوباره تاکید کنم که به دلیل ماهیت بیماری ایدز و بیعلامت بودن افراد آلوده، شناسایی مبتلایان فقط با آزمایشهای دورهای امکانپذیر است. در غیر این صورت فرد باید منتظر شروع بیماریهای شدید مرتبط با ایدز باشد که در آن زمان کار چندانی از سوی پزشکان برای مهار بیماری ساخته نیست.
با کاهش قدرت سیستم دفاعی به مرور زمان بدن آماده ابتلا به عفونتها و سرطانهایی می شود که به طور معمول در مردم عادی دیده نمی شوند ، این بیماریها بصورت بیماریهای ریوی ، اسهالهای شدید و مزمن ، تبهای طولانی ، کاهش وزن ، اختلالات شخصیتی، بیماریهای مغزی وپوستی خود را نشان می دهند که درنهایت منجر به مرگ فرد مبتلا خواهد شد.
● علائم اصلی ایدز:
▪ کاهش وزن بیشتر از ۱۰ درصد
▪ اسهال مزمن بیشتر از یک ماه
▪ تبهای متناوب یا ثابت بیش از یک ماه
● علائم فرعی:
▪ سرفه پایدار به مدت بیش از یک ماه
▪ عفونت پوستی منتشر همراه با خارش
▪ تبخالهای عود کننده
▪ برفک دهانی
▪ عفونت تبخالی مزمن پیشرونده و منتشر
▪ بزرگ شدن عمومی غدد لنفی آلودگی به ویروس ایدز دلیل ابتلا به بیماری ایدز نیست ولی سرانجام تقریباً بطوراجتناب ناپذیری به بیماری ایدز منتهی می شود.
یکی از اولین راه های شناخت یک بیماری، شناخت علائم و مراحل مختلف سیر بیماری است. با این شناسایی می توان از گسترش و توسعه بیماری در مراحل اولیه پیشگیری نمود. علائم آلودگی بیماری ایدز بسیار پیچیده است و دارای مراحل چندی است که الزاماًهمه آنها در افراد آلوده مشاهده نمی شود.
این مراحل عبارتند از:
● مرحله اول عفونت حاد:
در اغلب موارد در صورتی که تعداد کافی ویروس ایدز وارد بدن فردی شود ، بعد از چند هفته علائمی نظیر تب ، گلودرد،بزرگی غدد لنفاوی، درد مفاصل و عضلات ، سر درد، ضعف و بی حالی، بی اشتهایی ، تهوع و استفراغ، کاهش وزن، اسهال و گاهی دانه های جلدی و یا تظاهرات عصبی ظاهر میگردد. این علائم اختصاصی نبوده و شباهت کاملی با نشانه های بسیاری از بیماریهای دیگر دارد. چون خود بخود ظرف یک تا دو هفته بهبودی حاصل میگردد ، کمتر اتفاق می افتد که بیماری دراین دوره تشخیص داده شود. بعلاوه از هنگام ورود ویروس ایدز تا مثبت شدن نتیجه آزمایشگاهی که نشانگر آلودگی فرد است حدود ۲ تا ۱۲ هفته و گاهی تا۱۶ ماه طول می کشد. در این فاصله زمانی ، فرد، آلوده بوده و ممکن است سایرین را آلوده کند.
● مرحله دوم بدون علامت:
پس از بهبودی خود بخودی مرحله حاد، بیمار وارد مرحله بدون علامت می شود که بر حسب نوع ویروس آلوده کننده از۱۰تا ۱۷ سال طول می کشد. در این مدت شخص آلوده هیچگونه علامتی از بیماری را بروز نمی دهد و به ظاهر کاملاً سالم است ولی برای دیگران آلوده کننده می باشد. این مرحله نزد کودکان کوتاهتر است و در این مرحله شخص دیگران را مبتلا می کند. در این دوره آزمایش خون مثبت است. کنترل انتشار ویروس در این مرحله مشکل می باشد.
● مرحله سوم بزرگی منتشر و پایدار غدد لنفاوی:
دراین مرحله غدد لنفاوی به صورت بزرگ شده و به شکل قرینه و بدون درد در بیش از دو نقطه بدن بجز ناحیه کشاله ران ظاهر می شود حداقل ۳ماه باقی می مانند.
● مرحله چهارم مرحله قبل از ایدز و حالات وابسته به ایدز:
قبل از بروز علائم نهایی ایدز در بیمار ، عوارضی ظاهر می شود که به آن علائم مربوط به ایدز می گویند و عبارتند از
▪ کاهش وزن بیشتر از۱۰درصد وزن سابق
▪ اسهال به مدت بیشتر از یک ماه
▪ تب به مدت بیشتر از یک ماه
▪ عرق شبانه
▪ خستگی، بی حالی و ضعف
این علائم را مقدمه استقرار کامل ایدز که پایان طیف بیماری می باشد ، به حساب می آورند. در برخی موارد، بی قراری، بی اشتهایی، دل درد، سردرد وجود دارد و تغییرات عصبی منجر به از دست دادن حافظه و آسیب اعصاب محیطی می شود. این علائم معمولاً متناوب است ولی کاهش وزن در اکثر بیماران وجود دارد و پیشرونده هم می باشد. بسیاری از بیماران در این مرحله دچار ضایعات پوستی، مخاطی و ضایعات دائم و یا عود کننده دهنی و یا ناحیه تناسلی به علت ویروسهای مختلف می شوند.
● مرحله پنجم ایدز:
ایدز به مرحله نهایی آلودگی ایدز گفته میشود. در این مرحله به علت کاهش شدید قدرت دفاعی بدن، شخص، مستعد ابتلا به بسیاری عفونتهای و سرطانها می شود که علائم بسیار متنوعی دارند و درنهایت بیمار را از پای در می آورند.
تست ایدز در منزل
نمونهگیری در منزل Home testing kits:
Consumer-controlled test kits (کیتهای تست کنترل شده مصرف کننده) که به کیتهای تست در خانه (Home testing kits) موسومند اولین بار در سال ۱۹۹۷ گواهی تایید گرفتند. اگرچه این کیتها گهگاه در اینترنت تبلیغ میشوند ولی تنها
Home Access HIV-1 test system توسط FDA (سازمان غذا و داروی ایالات متحده) تایید شده است و صحت بقیه انواع کیتها مورد تایید نیست.
طرز استفاده آن بدین صورت است که قطره خونی از سر انگشت بر روی کارت مخصوص آن چکانده و کارت را به یکی از آزمایشگاههای مورد تایید که این آزمایش را انجام میدهند پست میکنید، به هر فرد یک شناسه داده میشود تا برای پیگیری جواب از طریق تلفن مورد استفاده قرار گیرد، فرد میتواند با یک مشاور، قبل و بعد از آماده شدن جواب تست، مشورت کند.
تمامی کسانی که تست آنها مثبت شده جهت انجام تست تاییدی ارجاع میشوند.
مزیت عمدة « نمونهگیری در منزل» شامل راحتی، سرعت و محرمانه بودن آن است. در کشورهایی که تست HIV رایگان نیست « نمونهگیری در منزل» یک راه مقرون به صرفه برای انجام تست است ولی عدم وجود "مشاورهٔ رو در رو" قبل و بعد از انجام تست یکی از اشکالات آن است.
در ایالات متحده تنها یک کارخانه، مجوزِ FDA (سازمان غذا و داروی جهانی) را برای ساخت کیت « تست HIV در منزل» دارد.
در انگلستان فروش هر گونه کیت برای مصرف شخصی، غیر قانونی است.
کیت تست فوری HIV
کیت تست فوری HIV بمعنای آن است که نتیجه تست، بدون نیاز به مشورت کردن با فرد مجرب، در همان لحظه خوانده میشود. بطور کلی اینگونه تستها بخاطر دقت کم آنها و فقدان حمایت عاطفی برای فرد، توصیه نمیشوند. در حال حاضراین نوع تست در بسیاری از کشورها بطور قانونی خرید و فروش نمیشود.
اگر تست HIV من منفی باشد آیا بدین معناست که شریک جنسی من هم HIV منفی است؟
خیر، جواب تست HIV شما تنها وضعیت آلودگی با HIV شما را مشخص میکند و اینکه شریک جنسی شما HIV منفی است یا مثبت است را مشخص نمیکند و او هم می بایست تست HIV بدهد تا وضعیت سلامتش از نظر آلودگی با HIV تعیین گردد.
اگر تست HIV من مثبت باشد و مشخص شود که HIV مثبتم، چه باید بکنم؟
دراین حالت، شما هرچه زودتر از سلامت خود مراقبت کنید بهتر است. درمان اولیه و پیش گرفتن شیوه زندگی سالم، به شما کمک میکند که سالم بمانید و مراقبتهای پزشکی، ظهور علایم ایدز و ایجاد وضعیتهای تهدیدکننده حیات را در شما به تاخیر می اندازد.
کارهای بسیار مهمی که بایستی سریعا برای محافظت از سلامت خود انجام دهید عبارتند از:
۱- به پزشکی که در زمینه ایدز کار میکند مراجعه کنید، حتی اگر احساس مریضی نمیکنید. پزشکی را بیابید که تجربه درمان افراد HIV مثبت را دارد. امروزه داروهای فراوانی برای آلودگی با HIV وجود دارد که میتواند سلامت شما را تداوم بخشد. هیچگاه نگویید که «هنوز برای فکر کردن برای درمان خیلی زود است!»
۲- تست سل (TB test) انجام دهید. ممکن است آلوده به سل باشید و از آن آگاه نباشید، سل کشف نشده میتواند منجر به بیماریهای وخیمی گردد ولی اگر زود تشخیص داده شود با موفقیت قابل درمان است.
۳- سیگار کشیدن، نوشیدن زیاد الکل یا استفاده از مواد مخدر (مانند متاآمفتامین ها) میتواند سیستم ایمنی شما را تضعیف کند. برای ترک یا کاهش مصرف اینگونه مواد، هرچه زودتر اقدام کنید.
۴- جهت بررسی از نظرتشخیص بیماریهای مقاربتی (STD) اقدام کنید. بیماریهای مقاربتی تشخیص داده نشده میتواند باعث مشکلات جدی شود. همچنین باید برای جلوگیری از بیماریهای مقاربتی (STD) حتما از کاندوم استفاده کنید (safe s e x)