روابط سالم

روابط سالم

حيات اجتماعي – عرصه تلاش و رشد و انحطاط انسان هاست. افراد بشر به دلايل زيادي نمي‌توانند انفرادي زندگي كنند و عزلت و گوشه گيري اختيار كنند. مضافاً اينكه براي تأمين حوايج فردي و اجتماعي و به فعليت رساندن استعدادها و رشد عقلي و عملي ناگزيرند اجتماعي زندگي كنند. بنابراين وجود روابط ميان انسان ها از لوازم لاينفك حيات جمعي است. اما آنچه در اين روابط مورد سؤال است چگونگي و حدود روابط خاصه ارتباط بين زن و مرد و يا دختر و پسر است.

در گذشته هاي نه چندان دور به دليل آموزه هاي ديني سنت هاي ملي و اجتماعي حريم و حرمتي بين دو جنس مخالف بر قرار بود. حتي پادشاهان براي زنان خود حرم سراهايي داشتند از اين رو روابط بين زن و مرد مشكل اجتماعي محسوب نمي شود.

چنانچه فقدان حريم و محدوديت و آزادي زن و مرد در ميان كشورهاي غربي و هواداران آنها نيز از مشكلات اين جوامع محسوب نمي شد. اما امروزه در ميان كشورهاي اسلامي و برخي از اقوام ديني به ويژه كشور ايران بر اثر كثرت جمعيت و تكثر نيازمنديهاي اجتماعي اقتصادي سياسي و فرهنگي كه موجب شده حضور زنان همگام با مردان در صحنه هاي مختلف تبديل جامعه فزوني يابدموضوع روابط بين زن و مرد به يكي از مشكلات مهم  اجتماعي تبديل گرديده است.

اگر چه گرايش به اين ارتباط ناشي از نيازهاي زيستي – رواني و اجتماعي است ولي در اين مورد اديان، مكاتب و فرهنگها الگوهاي متفاوتي ارائه نموده اند. اما اينكه نوجوانان از چه الگوئي تبعيت مي‌كنند به عوامل و متغيرهاي متعددي بستگي دارد. اين مسئله ضمن اينكه مي تواند تحت تأثير الگوهاي مختلفي باشد ليكن بعضاً‌ از الگوهايي تأثير مي‌پذيرد كه با فرهنگ غالب جامعه همخواني ندارد و همين امر باعث دغدغه خاطر خانواده ها و متوليان تربيتي جامعه گرديده و باعث آن شده كه در برخورد با اين مسئله از روش هاي مختلفي استفاده كنند. ولي تا كنون روش خاصي بعنوان الگوي مطلوب برخورد با اين معضل ارائه نشده است.

لذا يكي از مسائل فرهنگي اجتماعي جامعه ما مسئله ارتباط بين دختر و پسر است چرا كه اين مسئله در جامعة ما به طور كامل حل نشده و جايگاه در خور خود را نيافته است.

عشق و شناخت آن همواره از مباحثي بوده و هست كه از ادوار گذشته تا كنون به آن پرداخته شده و هنوز نيز از جمله مفاهيم قابل تعمق و لازم براي بررسي بشمار مي آيد. زيرا عقيده بر اين است كه همه چيز انسان عشق است، بدون عشق يعني انسان هيچ . بايد پذيرفت كه مولد تمام فعاليت ها در كليه زمينه ها از جمله عاطفي، اجتماعي، علمي اقتصادي، سياسي، مذهبي و غيره كه در امتداد دستيابي به ارضاء نيازهاي رواني و در راستاي رسيدن به اهداف مشخص نمايان مي شود عشق است. انسان بدون بهره گيري از ارضاء نيازهاي رواني قادر به ادامه حيات نبوده و گريز از اين مهلكه نيز جزء با شناخت عشق و عشق ورزيدن امكان پذير نيست، لذا شايسته است به طور جامع و عميق به بحث عشق نشسته و آن را از درون بشكافيم و بشناسيم تا از اين رهگذر، جاده سعادت را پيموده و به تكامل بشري برسيم.

 نوجواني چيست ؟

قبل از اينكه ويژگي هاي و عمومي نوجواني بررسي شود بايد پرسيد ماهيت نوجواني چيست ؟

و چطور مي توان نوجواني را به عنوان مرحله اي از زندگي دانست؟ تعاريف زيادي وجود دارد در واقع ماهيت نوجواني از ديدگاههاي مختلف متفاوت است. براي مثال توافقات كمي درباره شروع و پايان نوجواني بين صاحب نظران وجود دارد. در تعاريف فيزيولوژيكي نوجواني معمولاً با بروز ويژگي هاي جنسي ثانويه ( مانند : موهاي بدن، برجستگي هاي  سينه ها ) در پايان كودكي مشخص مي شود. پايان نوجواني با بلوغ كامل سيستمهاي تناسلي همراه است رشد بيضه ها، موهاي شرمگاهي و تغغيرات اسكلتي در پسران دليل خوبي براي شروع نوجواني است و پايان آن به رشد جنسي بستگي دارد. به طور مشابه توليد تخمك و چرخة عادت ماهيانه منظم پايان نوجواني در دختران است.

از لحاظ شناختي صاحبنظران اين حيطه براين باورند كه كسب توانائي استدلال فرد را براي به كار گيري علائم، انتزاعات و راهبردهاي پيچيده حل مسئله قادر مي كند. البته تخمين زمانيكه انتقال شناختي صورت مي‌گيرد بسيار مشكل است و اين فرآيند معمولاً تدريجي است، به همين دليل تعريف شناختي نوجواني در روشن كردن شروع و پايان نوجواني عاجز است.

از ديدگاه اجتماعي نوجواني به عنوان مرحله اي كه شروعش با بلوغ جنسي است وپايانش با معيارهاي اجتماعي مشخص مي شود تعريف شده است.

هانسن سايبلد ( 1968 ) بحث مي‌كند كه نوجواني زماني  پايان مي‌يابد كه نوجوان سبكهاي برخورد پايدار با جهان اطرافش را تحقق بخشد. همچنين جامعه هم او را به عنوان جوان بپذيرد.

ويژگي‌هاي دوران نوجواني :

دوران نوجواني را مي توان به دو قسمت 12 تا 15 سالگي 15 تا 18 سالگي تقسيم كرد.

ويژگي‌هاي دورة اول نوجواني :

در شروع اين دوره بيشتر دختران به پايان رشد سريع خود مي رسند. ولي رشد سريع پسرها معمولاً تا كلاس هشتم يا نهم كامل نمي شود و احتمالاً داراي فراز ونشيب هايي خواهد بود. برخي از پسرها در عرض  1 سال حدود 12 سانتي متر به قد و ده كيلو به وزنشان اضافه مي شود.

همه دخترها و بسياري ازپسر ها در اين دورة سني عملاً به بلوغ رسيده‌اند و خصوصيات ثانوي جنسي در آنها به طور دائم و فزآينده آشكار مي شود. به دليل آگاهي فرد از خود و رشد سريع و ناگهاني، توجه فرد به ظاهر تا حد زيادي افزايش مي يابد و هر دو گروه جنسي در تلاشند تا ظاهري آراسته و مرتب داشته باشند.

نوجوانان از لحاظ اجتماعي  نيز تغييراتي را نشان مي دهند از جمله گروه همسالان را به عنوان منبع قوانين عمومي رفتار تلقي مي‌كنند و بههماهنگي با يكديگر نيازمندند. آنها به آنچه ديگران درمورد آنها فكر مي‌كنند اهميت زياد مي‌دهند و در نتيجه دوستيها و دعواها در اين دوران شديدتر است و بهترين دوستان، به مثابه محرم اسرار جايگزين والدين مي شدند.

دختران اين دورة سني از پسرهاي همسن خود اجتماعي ترند، از اين رو با پسرهاي مسن تر از خود كه از لحاظ رشد با آنها برابرند، دوستي مي كنند. پسران نيز رشد كم و اعتماد به نفس پائين را با مسخره كردن و انتقاد پر سرو صدا از دختران پنهان مي كنند.

نوجوانان در اين سنين داراي خصوصيات عاطفي خاصي نيز مي شوند از جمله آنها متلون و غيرقابل پيش بيني اند.قسمتي از اين، شكل به دليل تغييرات زيستي مربوط به بلوغ جنسي است و قسمتي ديگر به علت سر درگمي خود فرد دربارة آن است كه آيا هنوز كودك است يا ديگر بزرگ شده است آنان از لحاظ ذهني بسياري از مفاهيم انتزاعي را ياد مي‌گيرند و بالتبع اصول اخلاقي و معنوي را بهتر درك مي كنند. در اين دوران فراخناي توجه وسيع است اما احتمالاً گرايش به خيالبافي نيز بالا است.

دوران دوم نوجواني ( 15 تا 18 سالگي )  :

در اين دوران رشد بدني غالب نوجوانان كامل است و در نهايت همه به بلوغ مي رسند، بلوغ جنسي حاصل شده و به تغييراتي در غدد و عدم تعادل منجر مي‌شود، از لحاظ اجتماعي گروه همسالان در زندگي نوجوان حكمفرمائي دارد و تضاد بين گروه همسالان و بزرگسالان دائماً افزايش مي يابد.

همچنين از لحاظ عاطفي به دليل حسن استقلال، غالب نوجوانان با و الدين خود در تضاد دائمي هستند. و از خصوصيات ذهني اين دوران مي توان به حداكثر كارائي هوش اشاره كرد .

آموزش جنسي به نوجوانان :

آشنائي با نظريات و مدلهايي كه در تحقيقات سلامتي و آموزش رفتار سالم به نوجوانان به كار مي رود. ضروري به نظر مي‌رسد. بسياري از محققين مدل‌هاي خاصي را براي رفتارهاي سالم نوجوانان طراحي كرده اند، كه شامل مفاهيم رسش و سازه‌هاي شناختي خاص براي نوجوانان است و بيشتر سازه‌هاي رشد يافته از نظريات شناختي اجتماعي مبتني بر باور و نگرش نشأت گرفته اند.

نظريات رفتار سالم  :

درنظريه رفتار مشكل(PBT  ) توسط جسار ( 1984 ) طرح شده او متوجه شد كه زير مجموعه‌هاي رفتار مشكل رفتارهايي است كه منجر به تخطي از هنجارهاي قانوني يا اجتماعي شوند در واقع اين گونه رفتارها پاسخي به كنترل هاي اجتماعي مي باشند مانند استفاده از مواد مخدر، استفاده از الكل، رفتارهاي جنسي خطرناك و سيگار كشيدن .

فرضيه اصلي در اين نظريه داراي 3 نظريه سيستم و ارتباطات روانشناختي – اجتماعي بين اين سيستم ها مي باشد. اين سيستم‌ها عبارتند از: سيستم شخصيت، سيستم محيط درك شده و سيستم رفتاري، مفهوم آمادگي رواني – اجتماعي كليد اساسي نظري براي پيش بيني و توضيح انواع رفتار مشكل در نوجوانان مي باشد سيستم رفتار، دو سازه كه دو پيامد ممكن وابسته به ميزان آمادگي را مشخص مي كند را در بر مي گيرد : ساختار  رفتار مشكل و ساختار رفتار متعارف رفتار مشكل همانگونه كه ذكر شد تخطي از هنجارهاي قانوني يا اجتماعي مي باشد در رفتارهايي كه از لحاظ اجتماعي پذيرفته شده و از لحاظ طبيعي مورد انتظارند يا به عنوان رفتارهاي مناسب براي نوجوانان متداولند، رفتارهاي متعارف شناخته مي شود.

مدل سرمايه‌گذاري فردي :

مدل سرمايه گذاري فردي (MPI  ) توسط تاپ ( 1992) براي افزايش رفتارهاي سالم بين نوجوانان به كار رفت كه به عنوان تعيين كننده هاي و مهم رفتار سالم در نوجوانان مي باشند. در واقع معناي رفتار تركيبي از 6 مؤلفه است :

1- خود ادراك شده

2- اشتياقهاي فردي

3- مرزهاي ادراك شده

4- حق انتخاب ادراك شده

5- فرصتهاي ادراك شده

6- شرايط ادراك شده

اين شش مؤلفه تعيين كننده رفتاري مي باشد و معناي ذهني انگيزش رفتار را تعيين مي كند

مدل توضيحي :

 مدل توضيحي ( EIM ) در سال 1981 توسط پتي وكاسي‌‌پومعرفي شد اين مدل ريشه‌هايش در تحقيقات مربوط به نگرش و باور مي باشد. در اين نظريه، زماني توضيح در تغيير نگرش مؤثر است كه متغيرهاي فردي و موقعيتي توانائي بالا و انگيزش جهت تفكر در آن موضوع را فراهم‌كنند. هنگاميكه انگيزش و توانائي در بحث بالا است شيوه مركزي بحث كردن دنبال مي شود و زمانيكه توانائي و انگيزش پائين است شيوه هاي بيروني دنبال مي شود

مدل فرا نظريه‌اي ( TM  )  :

اين مدل توسط پرچسكا و دايلكي‌منت رشد يافت. اساساً اين نظريه براي توضيح فرآيندهايي كه در دوره روان درماني نرخ مي دهد، شكل گرفت. اما در بسياري از موارد براي رفتارهاي مرتبط با سلامتي نيز به كار مي رود.  TM  دو بعد اساسي دارد 1- مراحل تغيير 2- فرآيند هاي تغيير

مراحل تغيير، تناوب منظم تغييرات است برخي از مردم سريع تر و برخي كندتر تغيير مي كنند.

فرآيندهاي تغيير به تكنيكها با رويكرد هاي مداخله‌اي براي تغيير اشاره مي كنند.

نظريه مدل باور سالم :

يكي ديگر از نظرياتي كه بويژه براي آموزش رفتار سالم جنسي به كار رفته است نظريه مدل باور سالم ( HBM ) است.

در واقع مدل باور سالم چهارچوبي را براي ايجاد انگيزه  در افراد براي رفتار سالم و اجتناب از شرايط منفي فراهم مي كند و باعث مي شود تا افراد به رفتار جنسي ايمن فكر كنند.

آموزش  جنسي به عنوان رفتار سالم :

يادگيري مسائل جنسي يك فرآيند مادام العمر است و يك قسمت اساسي از فرآيند جامعه پذيري هر فرد مي باشد اما والدين اغلب آمادگي آموزش دادن در اين زمينه را ندارند و يا ميلي به اين كار نشان نمي‌دهند. در واقع هدف از آموزش جنسي كمك به نوجوان در جهت رشد آگاهي، استقلال و آموزش مهارتهايي از قبيل ارتباط تصميم گيري وگفتگو مي باشد. آموزش جنسي شامل اطلاعاتي درباره فيزيولوژي، آناتومي بلوغ، بارداري و بيماري هاي مقاربتي مي باشد. اين آموزش‌ها همچنين ارتباطات و هيجانات درگيردر تجربه جنسي را توضيح مي‌دهد. اين آموزشها ويژگي‌هاي جنسيتي، عزت نفس و احترام براي حقوق ديگران را در بر مي گيرد.

بايد گفته شود والدين اولين آموزشگران جنسي مي باشند. اما تكميل نقش آنها ضروري است. رهبران مذهب، رهبران گروه هاي اجتماعي و گروه هاي نوجوان، متخصصان آموزشي و سلامتي مي توانند آموزشهاي جنسي در خانه را تكميل كنند.

برنامه هاي آموزش رفتار سالم جنسي :

برنامههاي آموزش جنسي به خويشتن داري به عنوان بهترين گزينه براي پيشگيري از بيماري‌هاي مقاربتي و بارداريناخواسته توجه مي‌كند. اما همچنين استفاده از كاندوم و سايل پيشگيري را براي كاهش بارداري ناخواسته توصيه مي كند.

آموزش مهارتهاي ارتباطي روابط بين فردي  و كمك به كشف ارزشها، اهداف و گزينه ها از ديگر برنامه هاي آموزش جنسي است. اين برنامه خويشتن داري را براي بهترين گزينه اخلاقي سالم براي نوجوانان مي دانند.

اين برنامه ها به نوجوانان پيرامون فرصت هاي اقصادي و تحصيلي آموزش مي دهند تا بتوانند آغاز رفتار جنسي را به تأخير اندازند. آنها همچنين چگونگي مقابله با عوامل روانشناختي فيزيكي و اجتماعي كه با رفتارهاي جنسي قبل از ازدواج رابطه دارند را نيز آموزش مي‌دهند .

عوامل مهم مربوط به خود نوجوانان و دوران نوجواني :

نيكل لزين اين بر اين باور است كه برخي از عوامل بالقوه، جنسي هستند و برخي ديگر ماهيتاً نيستند . مانند بلوغ جسمي و احتمالي، نژاد و قوميت، پيشرفت تحصيلي، وابستگي به اجتماعات مذهبي، سوء استفاده از مواد، رفتارهاي خطرناك و سلامتي هيجاني، عشق رمانتيك زودرس، سوء استفاده جنسي، عوامل رواني اجتماعي جنسي، در آمد و تحصيلات خانوادگي، وابستگي به والدين و نظارت والديني، ارزش‌هاي خانوادگي و الگوگيري از رفتار، گروه همسن، جامعه مي باشد.

اسلام و راهكارهاي مقابله با رفتارهاي نا مشروع جنسي :

در قسمت گفتار سوم سؤال اينست كه اسلام براي پيشگيري از روابط نا مشروع چه راهكارهايي را ارئه مي كند؟

در پاسخ به اين سؤال بايد گفت اسلام سه راه براي پيشگيري از رفتارهاي نامشروع جنسي پيشنهاد  مي‌كند:

1- خويشتن داري                 2- ازدواج                                            3- ازدواج موقت

خداوند در قرآن كريم با ذكر داستان حضرت يوسف (ع ) مثالي عيني از خويشتن داري جنسي را ارئه مي كند.رسول اكرم (ص ) ؛ اي گروه جوانان هر يك از شما كه مي تواند ازدواج كند در اين باره اقدام نمايد، زيرا بوسيله ازدواج مي تواند چشم و دامن را از گناه باز دارد و هر كس كه توانايي ازدواج ندارد روزه بگيرد. و براي آنان كه موفق به ازدواج دائم نمي شوند، ازدواج مؤجل پيشنهاد شده است.

در واقع به وسيله ازدواج و ازدواج موقت رفتارهاي نامشروع جنسي حرام كاملاً حلال مي شود.