وضعیت تغذیه ای و رشد در دانش آموزان

وضعیت تغذیه ای و رشد در دانش آموزان

كودكان امروز وارثان وسازندگان فرداهاي جهانند.كودكي كه پا به عرصه حيات مي گذارد ، عاليترين وكاملترين امكانات رشد را داراست ،آمادگي وظرفيت آن را داردكه به شايسته ترين وجه پرورش يابد.كافي است عادي به دنيا بيايد وخانواده ومحيطي مناسب دراختيارش باشد.كودك به دليل ناتواني جسمي و نياز به پشتیباني رواني ، در موقعيتي نيست كه بتواند مزايايي را كه در جامعه براي او مشخص شده است بشناسد و مطالبه كند .

مشكلات جسمي ، عاطفي و رفتاري كودكان از نتايج اجتناب ناپذير فقر، بيماري ، جهل ، بدرفتاري ، نابساماني هاي خانوادگي ، كاستي هاي آموزشي ، فرهنگي واجتماعي است .بسياري از خانواده ها در زمينه رشد و پرورش فرزندانشان آشنايي كافي ندارند و بدين ترتيب گروه بزرگي از كودكان ،در معرض مخاطرات جسمي ، عاطفي و اجتماعي قرارمي گيرند.

يكي از بهترين انواع سرمايه گذاري در جهت توسعه اقتصادي و اجتماعي پايدار كشورها كنترل و حمايت از سلامت جسمي و روحي كودكان است .شرايط زيستي و نيازهاي كودكان با بقيه افراد جامعه كاملاً متفاوت مي باشد .در بسياري از نقاط جهان خصوصاً دركشورهاي درحال توسعه بسياري از نيازهاي كودكان به دلائل مختلف بويژه تخصيص نادرست امكانات برآورده نمي شود .درنتيجه جامعه جهاني با واقعياتي شرم آور ونگران كننده دست به گريبان است.هرروزه كودكان بيشماري زيرضربات فقروبحرانهاي اقتصادي بواسطه گرسنگي،بيسوادي وآسيب هاي وارده به محيط زيست شديداً آسيب مي بينند.

هرروزه ميليونها كودك در جهان به دليل كمبود مواد غذايي وعدم توجه به نيازهاي تغذيه اي آنان به دليل ناآگاهي والدين به درجاتي از سوء تغذيه دچار مي شوند .سوء تغذيه كه همدست مخفي فقر است در كشورهاي رو به توسعه موجب مي شود كه رشد ذهني و جسمي يك كودك از سه كودك متوقف شود . فقط در 1% تا 2% كودكان نشانه هاي مرئي سوءتغذيه به ظهور مي رسد .اما در حدود 190 ميليون كودك زير پنج سال به سوءتغذيه مزمن گرفتارند.   

سازمان غذايي وكشاورزي سازمان ملل (FAO ) در پنجمين گزارش خود درباره ناامني غذايي در جهان در سال 2003 اعلام كرد : هنوز در جهان 842 ميليون نفر از سوء تغذيه رنج مي برند . از اين تعداد 10 ميليون نفردركشورهاي صنعتي ، 34 ميليون نفردركشورهاي درحال گذارو798 ميليون نفر در كشورهاي درحال توسعه زندگي مي كنند.درفهرستي كه اين سازمان ارائه نموده است كشور جمهوري دمكراتيك كنگو با داشتن 75 درصد افراد داراي سوء تغذيه مكان اول را دارد و به ترتيب سومالي با 71 درصد و بروندي و افغانستان با 70 درصد در مكانهاي بعدي هستند. براساس اين گزارش ، تعداد افراد دچار سوء تغذيه در منطقه آسيا ، اقيانوس آرام ، امريكاي لاتين و حوزه درياي كاراييب كاهش يافته ، در حالي كه اين تعداد در خاورميانه افزايش يافته است   و این آمار امروزه نیز تغییر چندانی نداشته است.  

سوء تغذيه مدتها پيش از آنكه قابل رويت شود ، موجب تقويت بدترين آثار و عواقب بيماري مي گردد .خطرمردن از يك بيماري براي كودكاني كه به سوء تغذيه خفيف دچارند دو برابر ، و براي كساني كه به سوء تغذيه متوسط گرفتارند سه برابر است.ازسوي ديگر ،تغذيه خوب سپردفاعي بسيارخوبي دربرابربيماري محسوب مي شود. در اين مورد اين گفته گزاف نيست كه پدر بيماري هر چه باشد،مادرش سوء تغذيه است . سوء تغذيه پروتئين انرژي از مهمترين بيماريهاي تغذيه اي در كشورهاي در حال توسعه مي باشد كه به علت شيوع بالا وارتباط آن با ميزان زيادمرگ و ميركودكان ،نقصان رشد فيزيكي وعدم كفايت رشد اقتصادي و اجتماعي جوامع مبتلا،از اهميت زيادي برخوردار است. با نگاه ساده فقط دراشكال بسيار پيشرفته آن قابل تشخيص مي باشدوبيشترنشانه هاي آن مانندنقصان انرژي ،كندي رشد وكاهش مقاومت ،جزئي وآشكار نمي باشد .

بنابراين سوء تغذيه پروتئين انرژي با اثرات نامطلوب خود برروي انسانها مي تواند كيفيت زندگي را مختل كند و زمينه ساز مهمي براي بروز ساير بيماريها از جمله اسهال و سرخك باشد و در يك حلقه معيوب بيماريهاي ساده ، كودك را دچار مشكل كرده و ميزان مرگ و مير آنها را به شدت افزايش دهد .

بررسي وضعيت تغذيه اي كودكان با هدف بهبود و اصلاح آن ، يكي از مقاصد عمده برنامه ريزيهاي بهداشتي – درماني در طي فرآيند توسعه ملي كشورها است .تغذيه ابتدايي ترين نياز انسان است و جستجوي خستگي ناپذير براي غذا ، طي هزاران سال ، اساسي ترين وسيله اشتغال خاطر گروههاي انساني بوده است .

كمبود و فقدان مواد غذايي ، تا اواخر قرن نوزدهم ، بر بسياري از جوامع بشري حاكم بوده و حتي در كشورهاي پيشرفته امروزي ، به وخيم ترين شكل وجود داشته است و تنها اقليتي از اين قاعده مستثني بوده اند . امروزه گرسنگي به شكل ديگري مطرح است ، گرسنگي پنهان يا سوء تغذيه و كمبود مواد پروتئيني و ويتاميني كه بخش عظيمي از جامعه بشري را رنج مي دهد.

ارزشيابي رشد و نمو در رابطه با سن و جنس براي تعيين وضع تغذيه كودكان تا سن بلوغ بسيار مهم و توقف يا كمي رشد و نمو يكي از علائم محروم بودن از نظر تغذيه كافي مي باشد . وقتي كودكان به سن دبستان مي رسند هنوز در حال رشد هستند و ذخائر بدني به مصرف آمادگي هاي لازم براي دوران بلوغ مي رسد . با وجود آنكه رشد كودكان ، در طي سالهاي اول دبستان كند مي شود ولي مجدداً حدود سن بلوغ رشد سريعي دارند . هرگونه اختلالات و كمبودهاي تغذيه اي در كودكان منجر به رشد ضعيف ذهني و جسمي ، عملكرد ضعيف و كاهش فعاليت در دبستان ، عدم تمركز حواس و كاهش قدرت يادگيري مي شود كه خود باعث به وجود آمدن خانواده هاي فقيرواغلب پرجمعيتي خواهد شد كه آسيب پذيري آنها در مقابل سوء تغذيه انكار ناپذير بوده و باعث مي شود روند فقراز نسلي به نسل ديگرمنتقل شود .     

به علت وجود ارتباط بديهي اما عميق ميان رشد ذهني و جسمي كودكان از يك سو و پيشرفت اجتماعي و اقتصادي جوامع آنان از سوي ديگر، امنيتي كه جامعه براي كودكانشان فراهم مي آورد معيار محك رشد اجتماعي است.اگر كودكان و نوجوانان حتي با محروميت هاي موقت دست به گريبان باشند ممكن است نسل هاي آينده را با پيامدهاي دائمي يا محروميتهاي موقت خود درگير سازند .

تغذيه متعادل و كافي از جمله نيازهاي اساسي انسان و لازمه سلامتي است در بين عوامل مؤثر بر تندرستي و سلامتي ( غذا ، توارث ، آب و هوا ، بهداشت ، ورزش و … ) تغذيه كافي و صحيح مهمترين عامل محسوب مي شود اين موضوع در تحقيقات زيادي كه ابتدا بر روي حيوانات آزمايشگاهي و سپس جمعيت هاي انسان صورت گرفته ، به اثبات رسيده است .

تمام موجودات زنده براي تداوم زندگي ، ترميم و توليد سلولهاي جديد ، حفظ گرماي طبيعي بدن ، مبارزه با عوامل بيماريزا و بسياري اعمال ديگر نياز به مواد غذايي و تغذيه دارند . همچنين ادامه فعاليت قلب ، دستگاه تنفس ، حركات بدن ، قدرت كار و حتي كارهاي فكري هم در گرو دريافت مواد مغذي كافي است .

دانش آموزان كه درصد بيشتري از جمعيت در سن رشد هر كشور را تشكيل مي دهند به علت خصوصيات جسمي ، رواني و اجتماعي خويش بسيار آسيب پذيرند از طرفي اين گروه بيش از گروههاي ديگر مستعد فراگيري اند و مي توانند بصورت عاملي مؤثر آموخته هاي خود را به خانواده و اجتماع خويش انتقال دهند تغذيه اگرچه امر كاملاً طبيعي است ليكن اگر تنوع و تعادل در آن رعايت نگردد اختلافات تغذيه اي از نظر كمبود چه از طريق زياده روي پيش خواهد آمد كه عواقب ناشي از گرسنگي و سوء تغذيه در جهان امروز به مراتب تأسف بارتر است .

كمبود ذخيره آهن در كودكان علاوه بر ايجاد كم خوني ، قابليت اصلاح پذيري ، دقت و تمركز حواس كودكان را كاهش مي دهد اين كودكان استعداد كمتري در كسب مهارتهاي عملي از خود نشان مي دهند و تمايل كمتري به خلاقيت فكري دارند و در نتيجه در پيشرفت تحصيلي موفق نخواهند شد .

كودكان مبتلا به كمبود يد در سنين بالاتر از 9 سال در رابطه با تست هاي هوشي ، قدرت تحرك ، تمركز، درك مطلب و سرعت عمل واكنش هاي جهت يابي در حد پايين تر از كودكان گروه هم سال خود كه داراي ذخيره يد كافي بوده اند قرار دارند اينگونه كودكان بيشتر به اختلالات بينايي و شنوايي دچار مي شوند برطبق گزارش يونيسف حداقل 6 ميليون نفر در دنيا به عقب ماندگي ذهني ناشي از كمبود يد دچار هستند در نهايت سوء تغذيه موجب افت تحصيلي و ترك تحصيل مي شود .

به دليل اهميت موضوع تغذيه در دانش آموزان به ويژه دانش اموزان مقطع ابتدايي و به منظور جلوگيري از تاثير سوء تغذيه در سلامت فكري و جسمي آينده سازان لرستاني كه عامل مهمي در سر راه پيشرفت وسلامت جامعه است نتايج مطالعات را دراختيار افراد ذي صلاح قرار داده تا قادر به استفاده از نتايج آن در جهت بهبود وضع تغذيه اي دانش آموزان گردد .

براي پي بردن به وضعيت تغذيه كودك ، رشد او اندازه گيري مي شود . براي شناسايي كودكاني كه از رشد كافي برخوردار نيستند از اندازه گيري ابعاد مختلف بدن استفاده مي شود كه معمولي ترين و متداول ترين آنها اندازه گيري قد و وزن است.

با اندازه گيريهاي تن سنجي ( Anthropometry ) مي توان وضعيت بهداشتي و تغذيه اي كودكان را بطور فردي پيگيري و وضعيت تغذيه اي جمعيت آنان را تعيين كرد . براي پي بردن به سوء تغذيه مزمن يا طولاني مدت اندازه گيري هاي قد و وزن با همديگر مفيد هستند . در بيشتر كشورها به علت فقدان استانداردهاي محلي ،جدول هاي قد و وزن مركز ملي آمارهاي بهداشتي آمريكا ( NCHS ) كه درسال 1978 ، سازمان بهداشت جهاني ( WHO ) آن را به عنوان مرجع بين المللي رشد معرفي كرد، مورد استفاده قرار مي گيرد . اين منبع در كشورهاي در حال توسعه و كشورهاي پيشرفته به عنوان يك ابزار باليني مفيد براي آناليز داده هاي مربوط به رشد بكار مي رود . با استفاده از اندازه گيري قد و وزن شاخص هاي مختلفي تهيه مي شود كه مهمترين آنها عبارتند از :

شاخص وزن نسبت به سن ( W/A ) :كه بيانگر وضع تغذيه مجموع زمان حال و گذشته يا كم وزني است.

شاخص وزن نسبت به قد ( W/H ) : كه بيانگر وضع تغذيه مجموع زمان حال يا سوء تغذيه حاد يا از دست دهي وزن است .

شاخص قد نسبت به سن ( H/A ) : كه بيانگر سوء تغذيه مزمن يا از رشد بازماندگي است .

به طور معمول شاخص وزن نسبت به سن ( W/A ) براي تعيين كودكان كم وزن و شاخص وزن نسبت به قد ( W/H ) يك معيار غربالگري براي مداخلات كوتاه مدت بوده و در مواقع اضطراري و ضروري بكار برده مي شود . شاخص قد نسبت به سن ( H  /A  ) يك معيار انتخابي براي ارزيابي آثار دراز مدت سوء تغذيه بوده و نشان دهنده تغييرات وسيع اجتماعي و اقتصادي است .

عوارض مخرب ناشي از سوء تغذيه ، اگر چه خطري بزرگ وبالقوه براي همه آحاد جامعه به حساب مي آيد ولي اقشار آسيب پذير ،بويژه كودكان را بيشتر وسخت تر، تحت فشار قرارمي دهد . كودكان ،آسيب پذيرترين گروه اجتماعي هستند و در كشورهاي در حال توسعه ، بخش عمده اي از جمعيت را تشكيل مي دهند .توجه به وضعيت تغذيه اي وچگونگي رشد جسمي اين گروه به لحاظ تأثيري كه اوايل زندگي بر دورانهاي بعدي برجاي مي گذارد ، از اهميت ويژه اي برخوردار است .

زندگي اجتماعي براي انسانها ، اين ضرورت را ايجاب مي كند كه كودكان اين سرمايه هاي فرداي جوامع بشري را بيشترمورد توجه قرار دهند ،چرا كه جامعه فردا را ، كودكان امروزخواهند ساخت و نشاط ، توان و سلامتي جامعه آينده ، در سايه تأمين سلامت كودكان آن جامعه است و تأمين سلامت كودكان ، اين پربهاترين سرمايه هاي بشري ، بايد از اولين و اصلي ترين وظايف هر ملتي و از مهمترين برنامه ها باشد . موضوع سوء تغذيه و عوارض مخرب آن ، اگرچه در سراسر دوران كودكي و نوجواني مطرح است با اينحال درسنين مدرسه تأكيد بيشتري برروي آن شده است.

بطوركلي مي توان دلائل اهميت سوء تغذيه در سنين مدرسه رااينگونه شرح داد كه :

الف) تأمين مواد سازنده براي رشد جسمي ،

ب) تأمين انرژي مورد نياز براي انجام فعاليتهاي جسمي و فكري ،

ج) كمك به ايجاد و حفظ مقاومت در برابر بيماريها ،

د) ذخيره سازي مواد غذايي لازم ، جهت كسب آمادگي براي رشد سريع دوران بلوغ .

از نظر تغذيه اي دوران سنين مدرسه دوراني مهم و قابل توجه است ، زيرا رشد كودك هنوز ادامه دارد ، اگرچه ميزان رشد او نسبت به سالهاي اوليه زندگي كمتر است با عنايت به اين مسئله كه هر مرحله از رشد ، براساس چگونگي رشد در مرحله قبل استوار است و مرحله بعد را تحت تأثير قرار مي دهد ، لذا بررسي وضعيت تغذيه اي كودكان در سنين مدرسه ، به منظور حفظ و ارتقاي سلامت ، افزايش ميزان يادگيري ، بهبود وضعيت تحصيلي و كسب آمادگي ، جهت طي طبيعي و سالم دوران بلوغ ، امري ضروري و مهم مي باشد .

تأثير سوء تغذيه بر كودكان سنين مدرسه ، منحصر به ضعف بدني وكاستي در اندازه ابعاد بدن و اجمالاً وضع جسماني آنان نمي گردد ، بلكه پيشرفت تحصيلي ، فرآيند يادگيري و سطح آموزشي آنان را نيز تضعيف و مختل مي نمايد . سوء تغذيه باعث محدودكردن قدرت درك و فهم كودك ، در سنين فراگيري شده و مي تواند در بالغين عاملي مؤثر بر كارايي آنان باشد .

بررسيهاي فراوان دركشورهاي مختلف،نشان مي دهد كه سوء تغذيه ازميزان فراگيري دانش آموزان 40-20 درصدمي كاهد ، هر چند كه آماردقيقي از خسارات ناشي از اين بيماريها درسيستم آموزش و پرورش در دست نيست ولي انتظار مي رود كه زيان هاي اقتصادي ناشي از تكرار و ترك مدرسه ،سالانه بالغ بر ميلياردها دلار گردد.در مقابل ،كودكاني كه از تغذيه مناسب برخوردار بوده اند دركلاس درس موفق تر ظاهرشده اند وحتي مشاهده شده كه كودكان بلند قد ورشيد ، بيشتر از كودكان ضعيف يا كوتاه قد شوق رفتن به مدرسه و آموختن و يادگيري داشته اند ، حتي نمرات درسي كودكاني كه از تغذيه خوب و مناسب برخوردار بوده اند ، بيش ازكودكان ضعيف بوده است .به علاوه در مشاهدات كلاسي ،كارشناسان دريافته اند ، دختراني كه از تغذيه مناسب بهره مند بوده اند نسبت به ساير دختران هم سن ، توجه ، دقت نظر و حتي تيزبيني بيشتري داشته اند .

با عنايت به تأثيرات عميق وشگرف سوء تغذيه درجوامع بشري به ويژه در بين آسيب پذيرترين اقشار ، يعني كودكان درحال رشد است كه تغذيه و بررسي جوانب آن وتوجه به سير بهبودي آن ازطريق بررسي شاخصهاي رشد جسمي را به عنوان جزئي اساسي و مهم از اجزاء مراقبتهاي اوليه بهداشتي ( P.H.C ) در نظر گرفته اند.اقدامات لازم براي بهبود وضع تغذيه و پيشگيري ازسوء تغذيه ،اساس خدمات اوليه بهداشتي را تشكيل داده است.سازمان بهداشت جهاني ،عرضه خدمات اوليه بهداشتي به ويژه دربخش تغذيه را،راهي براي برآورده كردن نيازهاي فوري ،جهت فراهم آوردن مراقبت هاي اساسي بهداشتي براي همه مردم دانسته وراه حصول به هدف پيشگيري وتأمين سلامت گروههاي آسيب پذيريك جامعه را درمراقبتهاي اوليه بهداشتي مي داند .

رشد و نمو متعادل و متناسب دوره كودكي ، يكي از شاخصهاي مهم بهداشتي است كه به شدت تحت تأثير وضعيت تغذيه اي و عادات غذايي قرار دارد .نظربه اهميت بررسي رشد و بهبود تغذيهكودكانبهمنظورحفظسلامتيوارتقايآنوباتوجهبهاينكهسنجشرشد،ساده‏ترينومفيدترينوسيله‏اياستكهدراينخصوصمورداستفادهقرارمي‏گيرد،موفق‏ترينروشبهبودتغذيهگروههايآسيب‏پذيرومخصوصاًكودكان،ازطريقسيستممراقبت‏هاياوليهبهداشتي،استفادهازاندازهگيريهايرشدميباشدوبايستيباتمامتوانوامكاناتوهماهنگي‌هايبينبخشيوبامشاركتمردمي،بهمسئلهسوءتغذيه ، پيشگيريازعوارضآن،پرداخت.

البته امروزه و با این وضعیت و قدرت خرید پایین مردم بدیهی است که شاهد فاجعه ای بزرگ در دانش آموزان خواهیم بود چون حتی

خانواده هایی وجود دارند که قدرت خرید شیر روزانه کودک خود را ندارند و کودک اگر از لحاظ کلسیم با شیر مدرسه تامین گردد از 99%

ویتامین هایی که برای بدن ضروری هستند دور است و باعث به وجود آمدن خسارات جبران ناپذیر در بدن کودک خواهد شد.