سلامت ذهن

سلامت ذهن

در تمام طول تاريخ، فلاسفه والاترين و نهايي ترين كمال مطلوب براي كنش انسان را سلامت ذهن مي دانستند. اما طي دهه هاي اخير روانشناسان اكثراً سلامت ذهن را ناديده گرفته اند در حاليكه اختلالات رواني به طور عميق بررسي شده است.

مولفه هاي سلامت ذهن  شامل شادماني،رضايت از زندگي و عاطفه مثبت است. اطلاعات روان سنجي در مقياس سلامت ذهن به صورت تك پرسشي و چند پرسشي ارائه مي شوند و سپس اندازه ها با توجه به متغيرهاي مختلف با هم مقايسه مي گردند.

در واقع سلامت ذهن با اين موضوع كه چگونه و چرا مردم در زندگيشان حالتهاي مثبت شامل قضاوتهاي شناختي و همچنين واكنشهاي خلقي را تجربه مي كنند سر و كار دارد. ويلسون از نخستين كساني است كه به مرور اين اصطلاح  پرداخت و به دو نتيجه رسيد: نخست اينكه كسانيكه بيشترين مزيتها را دارند از ديگران شادمانترند و از سلامت ذهن بالاتري نسبت به ديگران برخوردارند و به صورت افرادي شاد، جوان، تندرست، تحصيلكرده، با درآمد بالا، برونگرا، خوش بين، فارغ از نگراني، دين دار، با عزت نفس بالا و روحية كاري بالا در جامعه نمايان مي شوند.

 دوم اينكه طي دو هزار سال از زمان فلاسفة يونان باستان تاكنون پيشرفت نظري اندكي در مفهوم سلامت ذهن حاصل شده است.

از زمان مرور ويلسون بر روي سلامت ذهن تاكنون بيش از 700 تحقيق به چاپ رسيده است كه در تمام اين مقالات كه دربارة سلامت ذهن انتشاريافته اند همبسته هاي جمعيت شناختي و همبسته هاي بروني مورد آزمايش قرار گرفته اند.

كار عملي بر روي سلامت ذهن بعد از مرور ويلسون به همان سرعت پيشرفت نكرده است اگر چه پيشرفتهاي نظري قابل توجهي حاصل گرديده است. در واقع شايد مهمترين پيشرفت از زمان مرور ويلسون تعريف و اندازه گيري سلامت ذهن است.

خلقيات و هيجان هاي افراد بازتاب واكنش به رويدادهايي است كه براي آنها رخ مي دهد. هر فرد قضاوتهاي گسترده اي دربارة زندگي خود به عنوان يك كل و نيز زير مجموعه هاي زندگي از قبيل كار، تحصيل دارد بنابراين سلامت ذهن شامل مولفه هايي از قبيل عواطف ، رضايت از زندگي و كار است.

بسياري از فلاسفه و دانشمندان علوم اجتماعي و روانشناسي به تعريف سلامت ذهن امعان نظر داشته اند و تعاريف متعددي از آن بيان كرده اند اين تعاريف را مي توان به سه دسته مجزا تقسيم كرد:

دستة اول سلامت ذهن را بر اساس ملاكهاي بروني چون فضيلت  ، پرهيزكاري و تصورات مختلف از شرايط آرماني كه در فرهنگها و دوره هاي مختلف مورد نظر انسان بوده است تعريف كرده اند.

دستة دوم سلامت ذهن را بر اساس ملاكهايي همچون رضايت از زندگي تعريف كرده اند. رضايت از زندگي بر اساس ارزشهاي شناختي شخصي فرد در پاسخ به  سؤال زندگي خوب چيست مي باشد.

دستة سوم سلامت ذهن را بر اساس دلالت فزوني عاطفه مثبت نسبت به عاطفه منفي تعريف مي كنند و بر تجربة هيجاني خوشايند تأكيد دارند اين تعاريف به شيوه اي كه امروزه سلامت ذهن  را در گفتار روزمره بكار مي برد بسيار نزديك است

سلامت ذهن (بهزيستي دروني)را حداكثر عاطفه مثبت و حداقل عاطفه منفي تعريف كرده‌اند.

سلامت ذهن دلالت دارد بر اينكه چگونه افراد به ارزيابي زندگيشان مي‌پردازند كه شامل متغيرهايي از قبيل رضايت از زندگي، رضايت از زناشويي، خلق وخو و هيجانات مثبت ، نبود افسردگي و اضطراب مي‌باشد.

زماني به شخص گفته مي‌شود داراي سلامت ذهن بالاست كه رضايت از زندگي و لذت را به وفور تجربه كند و به طور نادر هيجانات نامطلوب مثل ناراحتي يا خشم را تجربه كند.

در مقابل زماني به شخص گفته مي‌شود داراي سلامت ذهن پائين است كه از زندگيش ناراحت بوده، تجربه لذت كمي داشته و معمولاً هيجانهاي منفي  مثل اضطراب يا خشم را تجربه مي‌كند.

عوامل متعددي بر روي سلامت ذهن تأثير گذار هستند هر چند كه اين عوامل از لحاظ تأثير متفاوتند. اين عوامل شامل رضايت دروني ، درآمد، سن، نژاد، استخدام، تحصيل، مذهب، ازدواج و خانواده – تماس هاي اجتماعي، رويدادهاي زندگي ، شخصيت و تندرستي است.

سلامت ذهن بيشترين همبستگي را با رضايت دروني نشان مي دهد، رضايت دروني شامل رضايت از معيارهاي زندگي و زندگي خانوادگي، رضايت از شغل و رضايت از تندرستي و اجتماع است. در زمينة ارتباط مثبت بين سلامت ذهن و در آمد شواهد بسيار زيادي وجود دارد اين ارتباط حتي وقتي كه ديگر متغيرها از قبيل آموزش كنترل شده اند نيز همواره پا برجاست. در حقيقت مردمي كه ثروتمندتر از ديگران هستند از سلامت ذهني بالاتري برخوردارند ولي وقتي سطح كلي در آمد افزايش مي يابد سلامت ذهني به همراه آن لزوماً بالا نمي رود البته در اين ميان عامل موقعيت و قدرت كه همگام با در آمد تغيير مي كنند مي توانند علت تأثير بر روي سلامت ذهن باشند و نكتة آخر اينكه تأثير درآمد بر سلامت ذهن به مقايسة اجتماعي بستگي دارد.

از ديگر عوامل موثر بر سلامت ذهن  سن، جنس، و نژاد نيز مطرح گشته است و چنين نتيجه گيري شده است كه اشخاص جوان سطحهاي بالاتري از لذت را تجربه مي كنند اما اشخاص پيرتر ميل دارند كه دربارة زندگيشان به شيوه هاي مثبت تري قضاوت كنند و زنان جوان سلامت ذهن بيشتري نسبت به مردان جوان دارند و زنان پير كمتر از مردان پير از سلامت ذهن برخورداند و در زمينة نژاد سياه پوستان نسبت به سفيد پوستان با كنترل همة عوامل از سلامت ذهن كمتري برخوردار بودند.

در ارتباط با استخدام و شغل، افراد بيكار سلامت ذهني پائين تري نسبت به تمامي گروهها حتي وقتي كه تفاوتهاي درآمد كنترل شده بود داشتند لذا بيكاري بر روي سلامت ذهن تأثير ويرانگري دارد. در ارتباط با تحصيلات  وقتي كه عوامل ديگر كنترل مي شوند تحصيلات تأثير قابل ملاحظه بر سلامت ذهن ندارد البته چنين نتيجه در مورد زنان صدق نمي كند.

اعتقاد مذهبي و مشاركت نيز به طور مثبت بر سلامت ذهن تأثير گذار است. از ميان تمام عوامل ازدواج و رضايت خانوادگي قويترين عامل پيش بين سلامت ذهن است. همچنين تماس اجتماعي به عنوان راهي براي بهبود سلامت ذهن است و افزايش يا كاهش در تماس اجتماعي با تغييرات همزمان در سلامت ذهن همراه است.

رويدادهاي زندگي نيز يك سازگاري بالا با سلامت ذهن را نشان مي دهند اما نسبت به عوامل ديگر رابطهء نسبتاً كمتري دارند در اينجا ذكر دو نكته لازم است نخست اينكه رويدادهاي خوب و بد در زندگي افراد مستقل  هستند و ديگر اينكه رويدادهاي خوب با عاطفه مثبت و رويدادهاي بد با عاطفه منفي در ارتباط مي باشند.

فعاليتها نيز پيش بين هاي خوبي براي سلامت ذهن هستند در واقع ارتباط بين فعاليت و سلامت ذهن  بستگي به شخصيت فرد دارد در ميان تمام مؤلفه هاي شخصيت عزت نفس يكي از قويترين پيش بيني هاي سلامت ذهن است استعداد نيز از ديگر مولفه هاي شخصيت است كه بشدت با سلامت ذهن ارتباط دارد.

تحقيقات نشان مي دهند كه رابطة نسبتاً بالايي بين تندرستي خود ارزيابي شده و سلامت ذهن وجود دارد و اين رابطه به خصوص در زنان قويتر و پايدارتر است.

سلامت ذهن معمولاً با دو مقياس، يك مقياس كلامي كه توسط دينر ساخته شده است، و يك مقياس تصويري كه توسط اندروز و ويتي بكار گرفته شده است و نيز پرسشنامة سلامت عمومي  كه در بسياري از پژوهش‌ها به عنوان ابزار سنجش سلامت ذهن بكار رفته است، سنجيده مي‌شود.

ريف ، مقياس سنجش سلامت ذهن را شديداًمورد نكوهش قرار داد ودو مؤلفه ديگر به مقياس سلامت ذهن جداي از رضايت از زندگي و تعادل عاطفي اضافه كرداين دو مؤلفه عبارتند از عزت نفس، خودمختاري، وآن را با ويژگيهاي از قبيل اينكه افكار و اعمال شخصي مالك خود او است و نبايد با عوامل يا دلايل خارج از كنترل مشخص شود توضيح داد.