سرسختی

سرسختی

در شرايط كنوني كه فشار هاي اجتماعي ، سياسي و فرهنگي و فشار ناشي از كار و برخوردهاي نظري وارزشي فراوان است ، خانواده بايد محل امن وقابل اعتماد براي اعضای خودباشد در غير اينصورت سلامت رواني اعضاء خانواده و در نتيجه سلامت رواني جامعه به خطر مي‌افتد . با پيچيده‌تر شدن جوامع در ابعاد گوناگون،تمدن صنعتي و شهري مدرن از انسان دو چيز مطالبه مي‌كند: اول ،توانايي كسب مهارتهاي بسيار تخصصي و دوم قابليت تطابق سريع با شرايط اجتماعي و اقتصادي دائماً متغيير.خانواده نيز در پاسخ به اين نيازها و مطالبات جامعه دو نقش متفاوت ايفا مي كند . يكي داخلي كه  حمايت رواني- اجتماعي از اعضا مي باشد و ديگري خارجي كه برون سازي با فرهنگ وانتقال آن است . افرادبا اين مطالبات اجتماع به گونه هاي متفاوتي برخورد مي کنند ، عده اي به نحو مطلوب پاسخ داده و عده اي ديگر در جريان كسب مهارتها و سازگاري با تغييرات دچار مشكل مي شوند و در نهايت سلامت رواني آنها در معرض تهديد قرارمي گيرد. در بررسي علل اين تفاوت مي توان به نقش عوامل متعدد فردي و اجتماعي اشاره كرد. در كنار ساير عوامل فردي ، كوباسادر سال 1979 مفهوم (سازه) سرسختي روانشناختي را به عنوان يك ويژگي شخصيتي ؛ كه اثرات زيان بخش فشارهاي زندگي را تعديل مي كند ، مطرح نمودند. سرسختي روانشناختي يك ويژگي شخصيتي است متشكل از سه مولفه ؛ تعهد،كنترل ومبارزه جوئی، كه در مواجهه با حوادث فشار زاي زندگي ، به عنوان يك منبع مقاومت و يك سپر محافظ عمل مي‌كند . در ميان عوامل شخصي كه سبب تفاوت افراد دربرخورد با مطالبات فوق الذكر جامعه مي گردند، سرسختي روانشناختي از اهميت پژوهشي ويژه‌اي برخوردار بوده است.

اما درميان عوامل اجتماعي كه در شكل دهي و تحول ويژگيهاي شخصيتي و در نتيجه ايجاد تفاوتهاي فردي در برخورد با رويدادهاي زندگي ذي نقش بوده و اهميت آن از دير باز مورد توجه قرار گرفته است ، نهاد خانواده مي‌باشد. تاثيرخانواده بر فرآيند "تحول" چنان بارز است كه با وجود اختلافات موجود بين صاحب نظران روانشناسي ، در زمينه اهميت خانواده و تاثير آن بر تحول اتفاق نظر دارند . تاكيد ارسطو بر نقش خانواده در تربيت كودكان، اعتقاد جان لاك در دهه هاي  ششم و هفتم قرن بيستم مبني بر اينكه عقلانيت و فرديت يافتن كودكان از طريق كاربرد بهنگام تشويق وتنبيه توسط والدين پرورش مي يابد، و نيزکثرتكتابهاي فرزند پروري و برنامه هاي آموزشي والدين ، همگي بيانگر توجه ديرين به نقش والدين و عملكرد خانواده در شكل دهي ويژگيهاي شخصيتي مي باشد. شكي وجود ندارد كه والدين تا اندازه اي رفتارها، شخصيت و رشد كودكان را شكل مي دهند .اما يك پرسش مطرح كه با پژوهش حاضر نيز مرتبط مي باشد اين است كه چه نوع عملكرد يا سيستم تعاملي در خانواده با شكل گيري ويژگيهاي مثبت شخصيتي ارتباط بيشتر دارد؟

خانواده نخستين نهاد اجتماعي است كه تامين كننده نيازهاي رواني و جسماني فرد است و نخستين محيط پرورشي است كه مي تواند زمينه بالندگي وشكوفائي فرد را فراهم سازد. همچنين خانواده مانند هر نظامي از عناصري چند تشكيل شده كه درتعاملبا يكديگرند . اين عناصر دركنار هم ممكن است به استقلال وانسجام دست يافته و يك  خانواده بالنده راتشكيل دهند ويا ممكن است به تضاد و تعارض و ناسازگاري برسند وبه يك خانواده آشفته منجر شود .

خانواده اولينومهمترين پايگاه و مأمن پرورش ابعاد مختلف وجود انسان به ويژه بعد روانشناختي او مي باشد. به همين علت نوع تعاملا ت اعضاء وعملكرد خانواده مي تواند درراستاي تحقق اين مسئله حائز اهميت بسيار باشد .

در فرهنگ جامع روانشناسي الگوهاي خانوادگي مختلفي ذكر شده است. ازجمله؛ الگوي اتحاد وهمزيستي كه در آن والدين وفرزندان پيوند ناگسستني دارند ، الگوي قرباني خانواده كه كودك مطرود وكنار گذاشته مي شود، الگوي باز كه خانواده صاحب دوستانو امكانات تفريحي بوده و درجامعه فعال است ، و الگوي بسته كه خانواده تماس خود را با دنياي بيرون قطع مي كند. اين الگو ها باعث شكل گيري شخصيت هاي متفاوت در خانواده مي شوند .اورتگاگاست چنين مي گويد:"من خودم بعلاوه شرايط هستم ، اين بخش از واقعيت مبتني بر شرايط، نيمه ديگر شخصيت مرا تشكيل مي دهد." بنابراين نمي توان حيات انسان را كاملاً دروني پنداشت. در راستاي شكل دهي شخصيت، بخشي از محيط كه به اقتضاي سن و جنس فرد بر اهميت آن افزوده يا کاسته می شود، اماهرگزاهميت خود راازدست نمي‌دهد،خانواده است و فرد به عنوان جزئي از اين نظام با آن هماهنگ مي باشد، چراكه خواسته يا ناخواسته تغيير و دگر گوني در ساخت خانواده ، تغيير در رفتارها و فرآيندهاي درون روانی اعضاي خود را به همراه خواهد داشت.

درخانواده هايي كه ارتباط ميان اعضا و تعاملات داخل خانواده بر اساس نزديكي و صميميت و تفاهم بين افراد استوار است همه اعضا نسبتاً عليه فشارهاي زندگي مقاوم و مصون هستند . با توجه به آنكه سرسختي روانشناختي يك ويژگي شخصيتي است كه در مواجهه با حوادث فشار زاي زندگي به عنوان يک  منبع مقاومت وسپر محافظ عمل مي‌كند ، مي توان گفت كه تعاملات نزديك و صميمي اعضاي خانواده مي تواند در شكل دهي سرسختي ذي نقش بوده و پيشايند آن باشد.

  كوباسا(1979) سرسختي را يك ويژگي شخصيتي مي داند كه در مواجهه با حوادث فشار زاي زندگي، به عنوان منبعي از مقاومت و سپري محافظ عمل مي كند . از ديدگاه كوباسا فرد سرسخت كسي است كه از سه مشخصه تعهد، كنترل و مبارزه جويي برخوردار است.تعهد؛احساس عميق درآميختگي نسبت به فعاليتهايي است كه فرد انجام مي دهد.كنترل؛ اعتقادي است مبني بر اينكه قادر به تاثير گذاري بر روي حوادث بوده و فشارهاي زندگي را مي تواند تغيير دهد . و مبارزه جويي عبارتست از اين باوركه تغيير ، يك مبارزه هيجان انگيز براي رشد بيشتر، و جنبه اي عادي از زندگي مي‌باشد.

عملكرد خانواده : يعني توانايي خانواده در هماهنگي يا تطابق با تغييرات ايجاد شده در طول حيـات، حل تضادهـا و تعارض‌ ها، هماهنگي بين اعضا و موفقيت در الگوهاي انضباطي ، رعايت حد و مرز بين افراد، اجراي مقررات واصول حاكم بر اين نهاد با هدف حفاظت ازكل سيستم خانواده

منظور از ابعاد عملکرد خانواده ؛ همبستگي، بيانگري ،تعارض ،گرايشهاي فكري ـ فرهنگي ،گرايشهاي تفريحي ـ فعال ، تقیدمذهبي ،سازماندهي ،جامعه پذيري خانواده، منبع كنترل بيروني ، آرمان خانواده ،گسستگي ، سبك خانواده آزادمنش ، سبك خانواده سهل انگار، سبك خانواده مستبد و بهم تنيدگي می باشند که در مقياس عملکرد خانواده بلوم به عنوان زير مقياس های آن منظورشده اند .

مبارزه جويي (نقطه مقابل احساس خطر يا ترس): باور به اين امر است كه تغيير جنبه طبيعي زندگي است ، نه ثبات و آرامش. افرادي كه داراي سطح بالائي از مبارزه‌جوئي هستند، موقعيتهايمثبت يامنفي را كه نيازمند سازگاري مجدد هستند، فرصتي براي يادگيري و رشد بيشتر مي دانند تا تهديدي براي امنيت و آسايش خويش. چنين باوري انعطاف پذيري شناختي ، و قدرت تحمل موقعيتهاي مبهم وناراحت كننده زندگي را به همراه دارد. سرسختي چيزي فراتر از جمع سه مولفه تعهد ، كنترل و مبارزه‌جويي مي باشد، و در واقع ساختار واحدي است كه ازعمل يكپارچه و هماهنگ اين سه مولفه مرتبط باهم سرچشمه مي گيرد.

سرسختي: عبارتست از مجموع نمراتي كه فرد در مقياس سر سختي نوجوانان كسب مي كند. منظور از تعهد، كنترل و مبارزه‌جوئي و نيز نمراتي است كه فرد از مجموع سئوالات مربوط به هر مولفه در مقياس سرسختي نوجوانان به‌ دست مي‌آورد.